نویسنده : ترکیه در سال‌های اخیر توانسته بازارهای تجاری متعددی در منطقه را به دست آورد، از جمله در عراق. عراق به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای صادراتی ایران، یکی از کشورهایی است که ترکیه تلاش می‌کند جایگزین ایران در بسیاری از کالاها شود. برخی از کالاهایی که ترکیه توانسته جایگاه ایران را در آن‌ها به چالش بکشد یا به تدریج تصاحب کند عبارتند از:
- مصالح ساختمانی: عراق یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان مصالح ساختمانی است و ترکیه توانسته به‌ویژه در زمینه سیمان، سرامیک، کاشی و سنگ‌های ساختمانی سهم قابل‌توجهی از بازار عراق را تصاحب کند. این در حالی است که ایران در گذشته یکی از تأمین‌کنندگان اصلی این محصولات بوده است.
- مواد غذایی: ترکیه در تولید و صادرات محصولات غذایی متنوع از جمله میوه، سبزیجات، لبنیات، روغن‌ها و محصولات گوشتی موفق بوده است. ترکیه در سال‌های اخیر توانسته در بازار مواد غذایی عراق رقابت جدی با ایران ایجاد کند.
- لوازم خانگی و الکترونیک: ترکیه تولیدکننده بزرگ لوازم خانگی مانند یخچال، ماشین لباسشویی و کولر است. با توجه به نزدیکی جغرافیایی و ارتباطات تجاری قوی، بسیاری از محصولات خانگی ترکیه‌ای جایگزین محصولات ایرانی در بازار عراق شده‌اند.
- پوشاک و نساجی: صنعت پوشاک و نساجی ترکیه بسیار پیشرفته است و با توجه به قیمت و کیفیت مناسب، ترکیه توانسته در این بخش بازار عراق را از ایران بگیرد.
- محصولات پتروشیمی: در حالی که ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در منطقه شناخته می‌شود، ترکیه نیز در زمینه محصولات شیمیایی و پتروشیمی پیشرفت کرده و در بازار عراق حضور فعالی دارد.
- دارو و تجهیزات پزشکی: ترکیه سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در صنعت دارو و تجهیزات پزشکی داشته و در این حوزه‌ها سهم بیشتری از بازار عراق را تصاحب کرده است.
یکی از دلایل اصلی موفقیت ترکیه در تصاحب بازار عراق، تسهیلات تجاری، کیفیت بالای محصولات، بسته‌بندی مناسب و تسهیل در فرآیندهای گمرکی و تجاری است.
جدول آماری: روند صادرات ایران و ترکیه به عراق (2018-2023) (میلیارد دلار)
| سال | صادرات ایران به عراق (میلیارد دلار) | تغییر نسبت به سال قبل (%) | صادرات ترکیه به عراق (میلیارد دلار) | تغییر نسبت به سال قبل (%) |
|---|---|---|---|---|
| 2018 | 9.0 | – | 8.5 | – |
| 2019 | 8.5 | -5.6% | 9.0 | +5.9% |
| 2020 | 7.8 | -8.2% | 9.8 | +8.9% |
| 2021 | 6.5 | -16.7% | 10.5 | +7.1% |
| 2022 | 6.0 | -7.7% | 11.2 | +6.7% |
| 2023 | 5.5 | -8.3% | 12.0 | +7.1% |
جدول بالا نشان می دهد :
- کاهش صادرات ایران به عراق: روند کاهش صادرات ایران به عراق طی سال‌های 2018 تا 2023 قابل مشاهده است، که از 9 میلیارد دلار به 5.5 میلیارد دلار کاهش یافته است. این روند نشان‌دهنده کاهش تقریبی 38.8٪ در طول این مدت است.
- افزایش صادرات ترکیه به عراق: در همین دوره، صادرات ترکیه به عراق از 8.5 میلیارد دلار در سال 2018 به 12.0 میلیارد دلار در سال 2023 افزایش یافته است، که نشان‌دهنده رشد 41.2٪ است.
این جدول به‌خوبی نشان‌دهنده رقابت شدید ترکیه و جایگزینی آن به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان اصلی کالاها در بازار عراق است.
عراق یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای صادراتی برای ایران است. نزدیکی جغرافیایی، روابط تاریخی و فرهنگی، و نیازهای گسترده اقتصادی عراق به واردات از دیگر کشورها، این کشور را به یکی از مقصدهای اصلی صادرات کالاهای ایرانی تبدیل کرده است. با این حال، در سال‌های اخیر، رقابت‌های منطقه‌ای به‌ویژه از سوی ترکیه به‌شدت افزایش یافته است و این کشور توانسته جایگاه ایران را در بسیاری از بخش‌های اقتصادی و تجاری عراق به چالش بکشد. در ادامه، به بررسی عوامل کاهش صادرات ایران و افزایش صادرات ترکیه به عراق و تأثیرات این تغییرات می‌پردازیم.
1. روند کلی صادرات ایران به عراق
در سال‌های 2018 تا 2023، صادرات ایران به عراق کاهش قابل‌توجهی داشته است. این کاهش از 9 میلیارد دلار در سال 2018 به 5.5 میلیارد دلار در سال 2023 رسید، که نشان‌دهنده افت حدود 38.8٪ طی این مدت است. این روند نزولی ناشی از چندین عامل کلیدی است:
- تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران: یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش صادرات ایران، تحریم‌های بین‌المللی است که نه‌تنها مانع تجارت آزاد و دسترسی ایران به بازارهای جهانی شده، بلکه فرآیند پرداخت‌ها و مبادلات مالی را نیز پیچیده کرده است. این محدودیت‌ها باعث کاهش قدرت رقابتی ایران در برابر رقبایی مانند ترکیه شده است.
- ناتوانی در به‌روز‌رسانی کیفیت و بسته‌بندی محصولات: با وجود تولید محصولات با کیفیت بالا در برخی از بخش‌ها، بسیاری از کالاهای ایرانی در بخش بسته‌بندی و استانداردهای جهانی دچار ضعف هستند. این موضوع در بازارهای رقابتی مانند عراق اهمیت زیادی دارد و یکی از دلایل ترجیح محصولات ترکیه‌ای است که به‌طور منظم با استانداردهای بین‌المللی همخوانی دارند.
- مشکلات لجستیکی و حمل‌ونقل: ایران با مشکلات زیرساختی در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک مواجه است. در مقابل، ترکیه دارای زیرساخت‌های حمل‌ونقل قوی‌تر و دسترسی آسان‌تری به بازار عراق است، که هزینه‌ها و زمان تحویل کالاها را کاهش داده و برتری رقابتی ایجاد کرده است.
2. افزایش صادرات ترکیه به عراق
در مقابل، صادرات ترکیه به عراق در بازه زمانی 2018 تا 2023 از 8.5 میلیارد دلار به 12 میلیارد دلار افزایش یافته است، که معادل رشد 41.2٪ است. ترکیه توانسته است با بهره‌گیری از چندین عامل، بازار عراق را در بسیاری از بخش‌ها تصاحب کند:
- کیفیت بالای کالاها: ترکیه در تولید محصولات با کیفیت بالا، به‌ویژه در بخش‌هایی مانند مصالح ساختمانی، لوازم خانگی، و پوشاک، جایگاه برتری دارد. محصولات ترکیه‌ای از لحاظ کیفیت و همچنین مطابقت با استانداردهای جهانی بسیار رقابتی هستند.
- روابط تجاری قوی و معافیت‌های تعرفه‌ای: ترکیه از مزیت روابط تجاری و دیپلماتیک قوی با عراق بهره می‌برد و در برخی موارد معافیت‌های تعرفه‌ای خاصی را در صادرات به عراق دریافت کرده است. این مزایا ترکیه را به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی کالاهای مصرفی و صنعتی عراق تبدیل کرده است.
- نوآوری در بسته‌بندی و بازاریابی: ترکیه به‌خوبی از اهمیت بسته‌بندی و بازاریابی در بازارهای مصرفی آگاه است. محصولات این کشور به‌شکل جذاب و مطابق با سلیقه و نیاز مصرف‌کنندگان عراقی ارائه می‌شود که این امر نقش بسزایی در افزایش سهم بازار ترکیه داشته است.
3. مقایسه کالاهای صادراتی ایران و ترکیه به عراق
مقایسه کالاهایی که ایران و ترکیه به عراق صادر می‌کنند، نشان‌دهنده نقاط قوت ترکیه در تصاحب بازارهاست:
- مصالح ساختمانی: ترکیه به‌واسطه تولیدات صنعتی پیشرفته و دسترسی به منابع مورد نیاز، بخش عمده‌ای از بازار مصالح ساختمانی عراق، مانند سیمان و کاشی، را از ایران گرفته است. این موضوع به دلیل کیفیت بالاتر محصولات ترکیه‌ای و زیرساخت‌های قوی صادراتی آن‌هاست.
- مواد غذایی و کشاورزی: با وجود اینکه ایران صادرکننده سنتی برخی محصولات کشاورزی به عراق بوده، ترکیه توانسته با ارتقای فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی و غذایی، از جمله میوه، سبزیجات، و محصولات لبنی، سهم خود را افزایش دهد.
- لوازم خانگی: لوازم خانگی ترکیه مانند یخچال، کولر، و ماشین لباسشویی به‌دلیل شهرت بالای برندهای ترکیه‌ای و دسترسی آسان‌تر به بازار عراق، جایگزین محصولات ایرانی شده‌اند.
4. راهکارها و استراتژی‌ها برای ایران
برای مقابله با روند کاهشی صادرات به عراق و افزایش سهم رقبا، ایران باید اقدامات جدی را اتخاذ کند:
- بهبود کیفیت و بسته‌بندی محصولات: ایران باید بر بهبود کیفیت تولیدات و ارتقای استانداردهای بسته‌بندی محصولات خود تمرکز کند تا در رقابت با ترکیه و دیگر رقبا موفق‌تر عمل کند.
- تقویت روابط تجاری و دیپلماتیک: تقویت روابط تجاری و دیپلماتیک با عراق می‌تواند به بازگرداندن جایگاه ایران در این بازار کمک کند. به‌ویژه از طریق مذاکرات برای کاهش تعرفه‌ها و ایجاد معافیت‌های تجاری می‌توان فرصت‌های جدیدی را ایجاد کرد.
- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لجستیکی: ارتقای زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک از دیگر اولویت‌ها است. توسعه جاده‌ها، بنادر، و تسهیلات مرزی می‌تواند هزینه‌های صادراتی را کاهش دهد و زمان تحویل کالاها را بهبود بخشد.
در مجموع، کاهش صادرات ایران به عراق و افزایش صادرات ترکیه به این کشور نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی، تجاری، و زیرساختی است. ترکیه با بهره‌گیری از کیفیت بالای محصولات، روابط تجاری قوی، و تسهیلات لجستیکی مناسب، توانسته جایگاه ایران را در بسیاری از بازارهای عراق به چالش بکشد. ایران باید با استفاده از راهکارهای مؤثر، از جمله بهبود کیفیت و بسته‌بندی محصولات، تقویت زیرساخت‌های لجستیکی، و توسعه روابط دیپلماتیک، برای بازگرداندن سهم خود در بازار عراق تلاش کند.
س.سعادت فر
