توسعه دریامحور یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی و تجاری کشورها است. در ایران، با توجه به تأکیدات مراجع بالادستی از جمله مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهوری بر توسعه سواحل جنوبی به ویژه سواحل مکران، نیاز به رویکردی جامع و پایدار برای بهره‌برداری از پتانسیل‌های دریایی به وضوح حس می‌شود. نشست اخیر هیئت عامل سازمان بنادر و دریانوردی با حضور وزیر راه و شهرسازی بر اهمیت این مسئله تأکید دارد و در این تحلیل، به بررسی عمیق فرصت‌ها و چالش‌های این مسیر می‌پردازیم.
۱. نقش بنادر در توسعه دریامحور:
یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه دریامحور، تقویت و به‌روزرسانی زیرساخت‌های بندری است. بر اساس گزارشات، در حال حاضر تنها ۵۰ درصد از ظرفیت بنادر بزرگ و ۴۰ درصد از ظرفیت بنادر کوچک استفاده می‌شود که نشان‌دهنده وجود پتانسیل عظیم برای بهره‌برداری بیشتر است. اما این عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌ها چالش‌های عمده‌ای همچون کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ضعف در مدیریت بهره‌برداری و عدم تطابق با نیازهای روز جهان را مطرح می‌کند.
۲. چالش‌های زنجیره تأمین و لجستیک دریایی:
یکی از زیربخش‌های اساسی توسعه دریامحور، لجستیک و حمل‌ونقل است. تقویت زنجیره حمل‌ونقل ترکیبی از بنادر تا مقاصد نهایی کالاها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اما این مسیر با مشکلاتی نظیر زیرساخت‌های ناکافی حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای، ضعف در اتصالات بین‌المللی، و نبود یک سیستم کارآمد مدیریت زنجیره تأمین مواجه است. این چالش‌ها موجب کاهش سهم ایران در ترانزیت و تجارت جهانی می‌شود.
۳. فناوری‌های نوظهور و صنایع دریایی نسل چهارم:
استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، داده‌های بزرگ، و مواد کامپوزیت در صنعت دریایی، نه تنها موجب بهبود بهره‌وری و ایمنی می‌شود، بلکه به توسعه صنایع دریایی نسل چهارم کمک می‌کند. در نشست اخیر، به اهمیت صنایع دریایی نسل چهارم و گذار به نسل پنجم اشاره شد. این حرکت می‌تواند ایران را در زمره کشورهای پیشرو در این حوزه قرار دهد، اما همچنان نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده در زمینه تحقیق و توسعه و ارتقای نیروی انسانی متخصص است.
۴. سواحل مکران؛ یک فرصت طلایی:
رئیس‌جمهور ایران تأکید ویژه‌ای بر توسعه سواحل مکران دارد. این منطقه به دلیل دسترسی به آب‌های آزاد و موقعیت جغرافیایی استراتژیک می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و تجاری ایران تبدیل شود. اما چالش‌های مرتبط با زیرساخت‌های اولیه، نبود سرمایه‌گذاری کافی، و عدم وجود برنامه‌های جامع توسعه در این منطقه، از جمله موانعی هستند که باید رفع شوند.
۵. چالش‌های ایمنی و مدیریت ریسک در صنایع دریایی:
یکی از اصول اساسی در توسعه صنایع دریایی، ایمنی است. در نشست اخیر، تأکید شد که هرگونه تحولی در این حوزه باید با حفظ ایمنی همراه باشد. این مسئله به‌ویژه در بنادر و کشتیرانی اهمیت دارد، چرا که هر حادثه‌ای می‌تواند تأثیرات مالی و محیطی گسترده‌ای به همراه داشته باشد.
۶. بازنگری در طرح‌های جامع بنادر:
مشاور مدیرعامل سازمان بنادر به اهمیت طرح‌های جامع برای توسعه متوازن بنادر اشاره کرد. این برنامه‌ها نقش حیاتی در تنظیم ارتباطات میان زیرساخت‌ها، تجارت و تقاضای حمل‌ونقل دارند. اما با وجود این طرح‌ها، چالش‌های اقتصادی و مدیریتی، همچنان بهره‌وری پایین و عدم هماهنگی بین بنادر و شبکه حمل‌ونقل کشور را برجسته می‌کند.
توسعه دریامحور در ایران، یک نیاز استراتژیک برای رشد اقتصادی و توسعه تجاری است. با وجود ظرفیت‌های بالقوه در سواحل جنوبی و بنادر کشور، چالش‌های متعددی مانند ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل، کمبود سرمایه‌گذاری، نیاز به فناوری‌های نوین و ایمنی، و نبود برنامه‌های جامع توسعه پایدار مانع از دستیابی به این اهداف شده‌اند. راه‌حل این چالش‌ها نیازمند یک رویکرد همه‌جانبه، سیاست‌های منسجم و حمایت گسترده از سوی بخش خصوصی و دولتی است.
افزایش همکاری‌های بین‌المللی، تقویت زنجیره‌های تأمین و حمل‌ونقل، و بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور می‌تواند ایران را در مسیر توسعه دریامحور قرار دهد. در نهایت، توسعه سواحل مکران و بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های بنادر کشور، نه تنها به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند، بلکه می‌تواند ایران را به یک هاب تجاری در منطقه تبدیل کند.